Collectie Schilderijen
Het KOG bezit een honderdtal schilderijen, pastels en achter-glas-schilderingen vanaf de oprichting aangekocht, maar vooral door schenking of legatering verkregen. De schilderijen zijn uitgeleend aan het Rijksmuseum en verschillende musea, onder andere het Amsterdam Museum, het Rotterdam Museum, Huis Marseille. Bij het verwerven is in de eerste plaats gelet op het cultuur-historisch belang van de voorstelling. Daardoor sluitende schilderijen nauw aan bij de Atlas Amsterdam en de Atlas Zeden en Gewoonten. De collectie wordt maar zeer zelden uitgebreid. De commissie houdt zich bezig met onderzoek naar de schilderijen en hun schenkers.
Samenstelling Commissie:
J. (Janneke) van Asperen
E. (Ellinoor) Bergvelt
G. (Geeta) Bruin
V. (Valérie) Lewis
N. (Norbert) Middelkoop
A. (Ariane) van Suchtelen
Het KOG heeft zich in het eerste decennium van zijn bestaan vooral beziggehouden met de strijd voor het behoud van schilderijen met een cultuurhistorische betekenis. Door zelf te gaan verzamelen kwam het KOG door aankoop, maar vooral door schenking of legatering in het bezit van zo’n 100 schilderijen, pastels en achter-glas-schilderingen die voor een groot deel zijn uitgeleend aan verschillende musea.
Enkele voorbeelden van werken van cultuurhistorische aard zijn de IJsgang bij het havenhoofd te Delfshaven op 2 januari 1565 door Cornelis Jacobsz van Culemborch, de twee aanzichten van Het Slot Berckenrode te Heemstede na de brand van 4-5 mei 1749 door Jan ten Compe en het anonieme doek Keizer Maximiliaan verleent de stad Amsterdam het recht haar wapen te bekronen met de keizerskroon uit ca. 1660. Het KOG bezit ook een schilderij Huwelijksfuik uit 1647 door de Haagse schilder Hendrik Noorderwiel dat nauw aansluit bij de Atlas Zeden en Gewoonten. Een ander anoniem schilderij Meester Visscher met zijn leerlingen in de school te Koog aan de Zaan werd in 1982 in eigendom overgedragen aan de Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling te Zaandijk. Zeer bijzonder is een achttiende-eeuws koperen uithangbord aan weerszijden beschilderd met een haringbuis.
Het Raampoortje te Amsterdam, 1809.
Op topografisch gebied zijn vooral van belang Het Raampoortje te Amsterdam uit 1809 door de jong gestorven schilder W.J. van Troostwijk, de drie schilderijen met Amsterdamse scheeps timmerwerven uit 1823 door P.G. Bertichen en De Osjessluis bij de Kalverstraat te Amsterdam uit 1855 door Ch. Rochussen dat 30 jaar later door de kunstenaar zelf aan het KOG werd geschonken. Ook sterk topografisch gericht zijn de achter-glas-schilderingen met Amsterdamse stadsgezichten van J. Zeuner.
Het Genootschap was niet uit op meesterwerken, maar kwam toch in het bezit van enkele stukken, waarvan de kunstzinnige betekenis de documentaire verre overstijgt. Die werken zijn eigenlijk steeds aan het Rijksmuseum in bruikleen afgestaan. Men denke aan de schilderijen van Maarten van Heemskerck, het mooie paneel Bruiloftsfeest uit 1616 door W.C. Duyster en het anonieme Portret van de Haarlemse priester Jacob Hendricksz van Swieten uit 1626. Dit laatste portret is een uniek document van de materiële geschiedenis van het schilderij in de vroege 17de eeuw. Het schilderij zit namelijk nog in zijn originele lijst die tevens als spanraam dient voor het doek, dat met touw is vastgeregen door daartoe geboorde gaten. Zulke boorgaten waren indertijd ook bij andere lijsten aangetroffen maar hun functie werd pas duidelijk bij de bestudering van dit schilderij, dat sindsdien een grote reputatie heeft in het wereldje van de specialisten.
Vanaf 1885, toen het KOG in het nieuwe Rijksmuseumgebouw de beschikking kreeg over een expositieruimte, was het met de aankopen en schenkingen zo goed als afgelopen. Sindsdien zijn er nog zo’n tien aanwinsten geboekt, waaronder het plafondstuk Apollo tronend op de wolken met Minerva en de negen Muzen door Jacob de Wit. Dit was oorspronkelijk gemaakt voor het huis Marseille aan de Keizersgracht 401 en is daar in 2004 teruggeplaatst.
Van alle schilderijen, pastels, achter-glas-schilderingen en heraldische objecten bestaat een uitvoerige lijst in de jubileum uitgave van het KOG uit 1995, Voor Nederland bewaard , p. 51-64.
