Lezing ‘De werkelijke lezer van de 19de eeuw’, Marita Mathijsen, emeritus hoogleraar Nederlandse Letterkunde, Universiteit van Amsterdam

Wat lazen negentiende-eeuwers eigenlijk? En hoe? Welke werken stonden destijds in de toptien, waar haalden lezers hun boeken vandaan, met wie deelden ze hun ervaringen, welke modes volgden ze en welke literaire schandalen trokken hun aandacht? De uitkomst is heel anders dan geleerd is in de literatuurlessen: schrijvers die écht aandacht trokken zijn vergeten: Justus van Maurik, Johanna van Woude bijvoorbeeld.

Marita Mathijsen verplaatst zich in de lezers van de negentiende eeuw, vrouwen zowel als mannen, jong zowel als oud. Niet de literatuur staat centraal, maar de lezer. Daardoor krijgen we een inkijk in een tijd waarin schrijvers zich verantwoordelijk voelden voor het welzijn van de maatschappij. In het begin van de eeuw gaat nationalistische poëzie gepaard met opruiende pamfletten. De vaderlandse romans maken daarna plaats voor romantische verhalen over het verleden. Die worden opgevolgd door rauwe, realistische romans die de lezers een andere kijk op de wereld geven. Aan het eind van de eeuw vraagt de lezer om baanbrekende romans, die emancipatie bevorderen en kolonialisme aan de kaak stellen.